هم جشن‌هایی مثل تولد امام حسن مجتبی‌ع را با خود می‌آورد و هم دهه‌ی آخرش با شب‌های قدر و شهادت مولای متقیان علی‌‌ع گره خورده است. ماه رمضان هم ماه روزه‌داری و دعا و نیایش است و هم مردم هر منطقه‌ای برای آن سفره‌های افطاری و خوردنی‌های ویژه تدارک می‌بینند و آداب و رسوم مخصوص خود را در این ماه دارند. این‌جا، نگاهی می‌اندازیم به تجربه‌ی همین سال‌های ماه رمضان در چهار نقطه‌ی دور و نزدیک.
جزیره‌ی 365 مسجد
جزیره‌ی «جربه» در جنوب شرق تونس جایی دیدنی است که 500 کیلومتر با مرکز تونس فاصله دارد. این جزیره حدود 514 کیلومتر مربع مساحت و 120 هزار نفر جمعیت دارد. گفته می‌شود جزیره‌ی جربه 365 مسجد داشته است که امروزه 288 مسجد از این مجموعه مساجد شناخته وثبت شده است. این جزیره با بناهای تاریخی و طبیعت زیبایش مقصد سفر گردشگران بسیاری است. برخی از مسلمانان منطقه هم ترجیح می‌دهند ماه مبارک رمضان را در این جزیره بگذرانند. به‌همین خاطر هتل‌های جزیره، برنامه‌های خود را متناسب با پذیرایی از روزه‌داران تغییر می‌دهند و غذاهای محلی مناسب برای آنان تدارک می‌بینند.
سحر خوانان لاهوری
در لاهور پاکستان رسم بوده که حدود دو ساعت قبل از اذان گروهی سحرخوان در کوچه‌ها راه می‌افتادند و با خواندن اشعار و سرودهای دینی در ذکر پروردگار و مدح پیامبر خدا‌ص و خاندان بزرگوارش اهالی را برای سحری بیدار می‌کردند. از مدتی پیش این رسم داشت به فراموشی سپرده می‌شد، اما چند سالی است که مردم این شهر رسم قدیمی خود را دوباره زنده کردند و حالا باز هم سحرها صدای گروه سحرخوانان می‌پیچد. وقتی ساکنان خانه با آواز سحرخوانان بیدار می‌شوند، معمولاً یکی از آن‌ها در را باز می‌کند و از سحرخوانان تشکر می‌کند. بعضی‌ها هم در روزهای ماه مبارک یا در روز عید فطر به سحرخوانان هدیه‌هایی می‌دهند. البته رسم سحرخوانی در مصر و فلسطین هم هنوز پابرجاست، با این تفاوت که در این کشورها معمولاً یک یا دو نفر با هم به سحرخوانی می‌پردازند، اما در لاهور گروهی چند نفره و به‌شکل هم‌خوانی سرود می‌خوانند.
زبان‌های گوناگون و هدف مشترک
حدود چهار میلیون مسلمان در آلمان زندگی می‌کنند. بیش‌تر این مسلمان‌ها از ترکیه، کشورهای عربی، بوسنی‌هرزه‌گوین و آلبانی به این کشور آمده‌اند. این مسلمان‌ها تفاوت‌های فرهنگی و زبانی متعددی با هم دارند و آداب و رسوم آن‌ها با هم فرق می‌کند، اما به‌رغم همه‌ی این اختلاف‌ها در مهمانی خدا با هم مشترکند و در این ماه با یک هدف و با رفتاری مشترک متحد می‌شوند. مثلاً در شهر مونیخ که نزدیک به 100هزار مسلمان دارد، مساجد کوچک زیادی در مرکز و حومه‌ی شهر، روزه‌داران را به خود جلب می‌کنند. این مساجد زیر نظر مسلمانان بوسنیایی، ترک، مغربی، تونسی، اریتره‌ای و ایرانی اداره می‌شوند و هرکدامشان به مناسبت ماه رمضان برنامه‌های ویژه‌ی خود را دارد. برخی از مسلمانان آلمان، بخش عمده‌ی مرخصی‌هایشان را در این ماه می‌گیرند تا بهتر بتوانند برای برنامه‌های ماه رمضان وقت بگذارند.
رقابت نوجوانان در جشن و چراغانی
مردم مصر آمدن ماه رمضان را جشن می‌گیرند. به‌ویژه در مناطق سنتی‌تر محله‌ها را چراغانی می‌کنند و رشته لامپ‌های رنگی‌ای در کوچه و خیابان می‌آویزند که با فانوس‌های رنگارنگ ویژه‌ی ماه مبارک رمضان تزیین شده‌اند. نقش کودکان و نوجوانان در آماده‌سازی و نصب این تزیینات جدی است و بچه‌های محله‌های مختلف در این زمینه با هم رقابت دارند و هر دسته سعی می‌کنند محله‌ی خود را بهتر و زیباتر چراغانی و تزیین کنند. بچه‌ها در خانه هم فانوس ماه رمضان می‌آویزند. ظاهراً آویختن فانوس از پنجم ماه رمضان سال 358 هجری قمری در این کشور رسم شده است. در آن تاریخ، المعز لدین الله خلیفه‌ی فاطمی مصر، شبانه وارد قاهره شد و اهالی این شهر، سرودخوان با فانوس و مشعل به پیشواز او رفتند. از آن هنگام، هرچند شکل و جنس فانوس‌ها مکرر تغییر کرده، اما تهیه و آویختن آن به‌عنوان یکی از رسم‌های ماه رمضان باقی ماند.
البته علاوه بر برنامه‌های مساجد، در این ماه برپایی آیین‌ها و اجرای نمایش‌های فولکلوری، خواندن اشعار عرفانی شاعر عارف مشهور عرب، «ابن فارض»، اجرای سماع صوفیانه و... در کاخ‌های فرهنگ، خانه‌های تاریخی و بوستان‌های عمومی از دیگر برنامه‌های ماه رمضان در مصر به‌شمار می‌آیند. سماع صوفیانه در قصر الغوری برگزار می‌شود و محل اجرای نمایش‌های عروسکی و سایه‌بازی و... خانه‌ای تاریخی به‌نام خانه‌ی قاضی و بوستان‌های عمومی است. قصر امیر طاز هم با بیش از هفت قرن عمر، جشن سرودهای دینی و هنرهای مردمی را میزبانی می‌کند.
